Hỏi: Khi định nhắm tới một nghề cho tương lai, ngoài việc chẩn đoán bằng trắc nghiệm khách quan (IQ, EQ,…), còn có cách nào tích cực hơn nữa để tự hiểu bản thân xem phù hợp (hay không phù hợp) với nghề đó?
Ở Mỹ và các nước phát triển cao về nhân lực, người ta gọi đó là cách “làm bóng” (không phải đánh bóng tên tuổi) trước khi chọn nghề. “Làm bóng” là phương pháp SHADOWING (xuất phát từ chữ shadow – cái bóng), được hiểu là bám theo chân một người lành nghề (như hình với bóng) trong một thời gian lăn lộn với nghề. Qua những trải nghiệm thực tế đó (ngọt bùi và đắng cay…) mà tự hiểu về những gì tương hợp (hoặc không tương hợp) giữa nghề với bản thân mình.
Đây là một phép thử-sai / thử-đúng, tựa như một thứ “giấy quỳ” để xác định nghề đó (và cả cái “nghiệp” của nó) có tương thích với mình hay không, tương thích hoặc không tương thích đến mức nào
Hỏi: Làm sao để chọn nghề và hướng nghiệp chính xác trước nhiều lựa chọn giữa các yếu tố tinh hoa và không tinh hoa?
Nên cân nhắc bởi đặc điểm vừa sức (vừa khả năng, vừa trình độ, vừa tính cách, vừa sức khỏe…, vừa cả túi tiền). Nghĩa là, phải căn cứ vào những nét riêng của từng cá nhân, mới lựa chọn phù hợp. Ở đây, phương châm “liệu cơm gắp mắm” là thượng sách. Đó là cách nhìn, cách xét và cách chọn của người có đầu óc thực tế, khác với người mơ mộng.
Hỏi: Em đọc trên báo thấy có lời nhận định thẳng thắn của một chuyên gia giáo dục nước ngoài, rằng “Thanh niên Việt Nam rất hiếu học, nhưng phần lớn chỉ lao vào học thi để lấy bằng, rồi lấy bằng để… lo kiếm sống hoặc kiếm danh. Hết!”. Nhận định như vậy có hơi quá đáng không ạ?
Nếu căn cứ vào thực tế hiện nay, nhận định như vậy có lẽ không quá đáng. Thực trạng luyện thi nhan nhản, nhồi nhét đầy ắp trong các lò dạy chữ đã nói lên điều đó. Cần thấy đó là điều quá xót xa, phải giật mình để cảnh tỉnh. Thử tưởng tượng một xã hội mà lớp trẻ chỉ “lo lấy bằng để kiếm sống hoặc kiếm danh” (dù rất chính đáng và thiết thực) thì xã hội đó sẽ đi về đâu ?! Cái đích của tuổi trẻ (cũng là mục tiêu của giáo dục) là “mưu sinh” hay “phát triển”, là “kiếm tiền” hay “phụng sự”, là “được danh nghĩa” hay “có thực chất” ? Nên quay về với những giá trị sống nhân bản.
Hỏi: Nhưng, việc dùi mài kinh sử để luyện thi là thể hiện tinh thần hiếu học (coi chữ nghĩa hơn đồng tiền), sao lại không được nhấn mạnh để khuyến khích ạ?
Có hai cách hiếu học, mỗi cách có một cấp độ giá trị riêng.
- Cách thứ nhất : hiếu học để đối phó với yêu cầu thi cử, lấy bằng cấp để mưu sinh, thậm chí để kiếm một địa vị, một danh vị trong xã hội.
- Cách thứ hai : hiếu học để thỏa mãn nhu cầu học hỏi, để đáp ứng khát vọng tự thân trong việc làm giàu trí tuệ và làm sáng tâm hồn. Xu thế của thời đại coi trọng và tôn vinh loại hiếu học thứ hai, với quan điểm: hiếu học như vậy mới nâng cấp giá trị bản thân, đem lại chất lượng đích thực cho con người trong tiến trình hướng nghiệp. Mặt khác, một thái độ hiếu học như thế mới là đặc trưng của một xã hội học tập thời @ – thời kinh tế tri thức, thời hội nhập toàn cầu. Một não trạng hiếu học như vậy cũng là bản chất của sự hoàn thiện nhân cách – coi sự học là suốt đời chứ không phải nhất thời qua thi cử.
Hỏi: Nhiều người đã vô tình chọn lầm nghề, học nhầm trường, nhưng vẫn học được và tốt nghiệp ra trường. Một số trong họ chưa (hoặc không) cảm thấy khó khăn gì khi vào đời và lập nghiệp. Điều đó được hiểu ra sao?
Đó là vì họ chưa đối mặt với những thử thách éo le trong nghề, chưa đụng chạm với những gai góc sắc cạnh của nghề. Chỉ khi bước sâu vào nghề và cọ xát với thực tế khắc nghiệt đó, họ mới thấy “dội” – dội từ cung cách làm việc đến thái độ hành nghề, nhất là khi va vấp những nghịch cảnh và đối diện với “nghiệp” cay đắng của nghề. Mặt khác, những người trong hoàn cảnh đó may lắm là chỉ “tồn tại” được trong nghề nhất thời thôi, làm được ở mức bình bình thôi, không thể khá hơn, sáng tạo hơn, phát đạt hơn, càng không thể “sống lâu” trong nghề. Bởi vậy mới có trường hợp hành nghề nhưng vẫn dửng dưng với nghề, “bỏ thì thương, vương thì nặng”, không mặn mà “yêu” mà chỉ chực chờ “ly dị” hoặc “ly thân” với nghề khi thời cơ đến.
Trong mọi trường hợp, thực tế trải nghiệm trong nghề nghiệp bao giờ cũng là người thầy phán xét khách quan nhất, cũng là sự giám định chính xác nhất về sự tương thích (hay không tương thích) của ta đối với nghề. Đấy là quy luật.